Danas, 4. maja 2025. godine, navršava se tačno 45 godina od smrti Josipa Broza Tita, jednog od najznačajnijih lidera 20. veka, čije je ime neizbrisivo upisano u istoriju Jugoslavije i šireg svetskog političkog okvira. Tito je preminuo 1980. godine, ostavljajući iza sebe kompleksno nasleđe koje i danas izaziva brojne polemike, ali i poštovanje.
Od siromašnog dečaka do jednog od najmoćnijih lidera sveta
Josip Broz Tito rođen je 7. maja 1892. godine u Kumrovcu, u Hrvatskoj, u siromašnoj porodici. Već u mladosti je pokazivao sklonost ka političkom angažmanu, ali i sposobnost za organizaciju i upravljanje. Tokom Prvog svetskog rata borio se kao deo austrougarske vojske, a ranjen je nekoliko puta. Njegova borba za slobodu započela je sa Radničkim pokretom, a nastavljena kroz partizanski otpor protiv nacističke okupacije Jugoslavije u Drugom svetskom ratu.
Kao komandant Jugoslovenske narodnooslobodilačke vojske (NOV) tokom rata, Tito je postao simbol otpora i nacionalnog jedinstva. Uspostavio je jedinstvenu partizansku vojsku koja je svojim delovanjem prisilila okupatore da napuste zemlju. Po završetku rata, Tito je postao predsednik nove socijalističke Jugoslavije, države koja je u to vreme predstavljala simbol nezavisnosti od velikih svetskih sila, ali i model u kojem su se spajali socijalizam i federalizam.
Foto: Privatna arhiva/WIKIPEDIA.ORG/ PHOTO DIVISION, MINISTRY OF INFORMATION & BROADCASTING, GOVERNMENT OF INDIA/KINOKO KOKONOTSU
Tito i Jugoslavija: Nezavisnost i balansiranje između istoka i zapada
Tito je u jugoslovenskom kontekstu postao ključna figura koja je oblikovala političku, ekonomsku i kulturnu realnost zemlje. Pod njegovim vođstvom, Jugoslavija je razvijala specifičan oblik socijalizma, daleko od sovjetskog modela, istovremeno održavajući ravnotežu između Istočnog bloka i Zapadnog sveta. Tito je, kao lider nesvrstanih, bio veliki zagovarač međunarodne neutralnosti i borbe za prava manjih i slabijih naroda.
Tito je imao izuzetno snažnu ličnost, koju su poštovali i strahovali od nje mnogi. Njegova politika neutralnosti i nesvrstavanja omogućila je Jugoslaviji da bude uticajna na međunarodnoj sceni, a njegova diplomatija mu je omogućila da održi balans između Amerike, Sovjetskog Saveza i drugih svetskih sila.
Nasleđe i kontroverze
Iako se smatra jednim od najistaknutijih lidera 20. veka, Titoovo nasleđe nije bez kontroverzi. Zbog načina na koji je upravljao Jugoslavijom, mnogi ga smatraju autoritarnim vladarom. Iako su njegova postignuća u izgradnji države i održavanju unutrašnje stabilnosti neosporna, postoje i kritike njegovog autoritarnog stila vladavine, potiskivanja političkih protivnika i eventualne represije prema manjinskim etničkim grupama.
Foto: Wikipedia.org/ Photo Division, Ministry of Information & Broadcasting, Government of India/Kinoko kokonotsu
Ipak, u mnogim delovima bivše Jugoslavije Tito je i dalje predmet dubokog poštovanja, dok u drugim izaziva snažna negativna osećanja. Na njegovu smrt, koja se dogodila 4. maja 1980. godine, Jugoslavija je reagovala kao na gubitak ne samo političkog vođe, već i simboličkog ujedinitelja. Mnogi se sećaju tog trenutka kao kraja jedne ere.
Tito u očima današnjih generacija
Danas, 45 godina nakon njegove smrti, Tito i dalje ostavlja dubok trag u kolektivnoj svesti naroda bivše Jugoslavije. Iako su novi politički tokovi, ekonomske promene i razne nacionalne tenzije promenile političku kartu Balkana, Tito ostaje lik koji polarizuje, ali i inspiriše. Za jedne je oličenje stabilnosti, mira i prosperiteta, dok ga drugi vide kao simbol represije i autoritarizma.
Na godišnjicu njegove smrti, brojne manifestacije širom bivših jugoslovenskih republika podsećaju na njegovu ličnost i nasleđe. Iako je Jugoslavija nestala, Tito i dalje ostaje u centru pažnje i kao politički fenomen, ali i kao istorijski lik čije nasleđe neće biti lako zaboravljeno.
Autor: Nikola Žugić
