Od početka avgusta, na Srpskom vojničkom groblju na Zejtinliku traju radovi na sanaciji i zaštiti spomen-kapele sa kosturnicom i uređenju čitavog kompleksa groblja. Sredstva je obezbedilo Ministarstvo za rad, a javnu nabavku i izbor izvođača je sproveo Generalni konzulat Srbije u Solunu. Izvođač radova je grčka firma “Diolkos”.
- Već su uređene sve grobne parcele, a staze između njih su nasute drobljenim kamenom - kaže, za “Novosti”, Siniša Temerinski, arhitekta Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture. - Veliki zemljani plato oko kripte je nivelisan za brže odvođenje vode i betonirani su novi kanali. Oko same kosturnice je urađena drenaža sa kontrolisanim odvođenjem procedne vode iz terena. Teške kamene ploče sa krova kosturnice se podižu i izrađuje se nova hidroizolacija krovne terase.
Temerinski, koji je trenutno na terenu, očekuje da će do sutra, kada se obeležava stogodišnjica proboja Solunskog fronta, biti završeni svi radovi na sanaciji. Iako je, od izgradnje do danas, Srbija pomno čuvala i održavala groblje, s vremenom su se pojavila oštećenja na kapeli i kripti. Voda je prodirala u kriptu i vlažila zidove. Otvorile su se pukotine na fasadi. Prema nalogu Ministarstva za rad, u Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture je urađen projekat sanacije i rekonstrukcije Srpskog vojničkog groblja. Projekat su uradili Marija Jovin, Siniša Temerinski i Nikola Čiča još 2005. godine, a dopunjen je novim podacima 2017. godine.
- U samoj kripti je obijen sav potklobučeni malter i zatvorene su i sanirane mnogobrojne pukotine - objašnjava Temerinski. - Ponovo su omalterisana sva oštećena mesta. Stara elektroinstalacija iz 1936. godine je zamenjena novom i postavljene su nove svetiljke. U ovom trenutku se obnavlja i centralni prostor kosturnice sa slikanim ukrasima.
Srpsko vojničko groblje na Zejtinliku izgrađeno je kao spomenički, monumentalno organizovan prostor, koji na dostojanstven način odaje poštu palim ratnicima.
- Sigurno je jedno od najlepše projektovanih i izgrađenih spomen-grobalja razasutih po gotovo svim zemljama Evrope i Sredozemlja iz vremena Prvog svetskog rata - kaže Temerinski. - Sastoji se od mauzoleja sa kriptom i alejama pojedinačnih grobova. Groblje je locirano na bregu Zejtinliku i oko njega su groblja savezničkih ratnika - sa severne strane je francusko, sa zapadne strane rusko i englesko, a sa južne italijansko. Ovaj kompleks je nekada bio na periferiji Soluna, a sada je u potpuno izgrađenom okruženju.
Ministarstvo građevina Kraljevine SHS je 1926. godine raspisalo konkurs za uređenje Srpskog vojničkog groblja kod Soluna. Autor usvojenog idejnog projekta mauzoleja je Aleksandar Vasić, a glavni projekat je izrađen pod rukovodstvom arhitekte Nikolaja Krasnova. Radovi su počeli 1933. i trajali su tri godine. Spomen-kapela podignuta na kamenom platou, ispod koga je kosturnica sa kriptom, okružena je grobnim parcelama ratnika i planski zasađenim čempresima, koji tamnim obrisima naglašavaju tragiku i svečanost prostora. U kripti su smešteni posmrtni ostaci 5.508 ratnika, a na deset parcela na otvorenom prostoru je 1.440 grobnih mesta. Dok su obavljani građevinski radovi od 1933. do 1936. godine, posebna ekipa je obišla sve položaje bitaka u Makedoniji, pretražila i prekopala više od 250 privremenih grobalja, a posmrtne ostatke prenela u Solun. Osvećenje groblja je obavljeno 11. novembra 1936. godine.
SAHRANJENO 7.610 RATNIKA
Poske Drugog svetskog rata su na prostoru zapadno od mauzoleja uređene dve grobnice za posmrtne ostatke 217 srpskih ratnika zarobljenika i 78 ratnika sa Solunskog fronta, prenetih iz Carigrada - podseća Temerinski. - Takođe, tu su sahranjeni i posmrtni ostaci 250 zarobljenika jugoslovenske vojske koji su nastradali u torpedovanju broda, kao i jugoslovenskih interniraca iz nemačkih logora. Ukupno je na Srpskom vojničkom groblju sahranjeno 7.610 ratnika.
