Srpska pravoslavna crkva 8. novembra slavi dan Svetog velikomučenika Dimitrija, poznatijeg u narodu kao Mitrovdan. Ovaj datum se često označava i kao "hajdučki rastanak" i početak zime. Mitrovdan je u srpskom narodu jedna od većih slava, krsno ime mnogih esnafa, a u mnogim mestima se održavaju i zavetine.
Mitrovdan je posvećen Svetom Dimitriju, antičkom komandantu Soluna iz trećeg veka, koji je mučen i pogubljen zbog širenja hrišćanstva. Rođen je u Solunu, za vreme cara Maksimilijana, a ignorisao je carevo naređenje da progoni hrišćane, javno propovedajući veru. Kada je car saznao da je Dimitrije hrišćanin, naredio je njegovo bacanje u tamnicu, gde je bio mučen i pogubljen. Solunski hrišćani su ga tajno sahranili, a na mestu njegovog groba kasnije je podignuta crkva, a Dimitrije je proglašen zaštitnikom grada.
Prema narodnom predanju, Dimitrijev grob je odisao mirisima bosiljka i smirne, zbog čega je dobio ime Mirotočivi. Veruje se da su njegove mošti lekovite, a crkveni spisi navode da je Sveti Dimitrije "bdeo nad svojim gradom i spasavao ga od zemljotresa i drugih nesreća".
Svetog Dimitrija posebno slave, osim Srba, i Grci i Rusi. Njegov kult među Rusima počeo je da se širi još u 12. veku, a 1581. godine su ga izabrali za zaštitnika Sibira. U Rusiji je Mitrovdan jedan od najvećih crkvenih praznika. I u Srbiji su mu posvećeni mnogi hramovi, uključujući i crkvu u Pećkoj patrijaršiji i kapelu u manastiru Visoki Dečani.
Mitrovdan je krsna slava mnogih porodica i ime nekih esnafa, dok u mnogim mestima ovog dana obeležavaju i zavetine.
Verovanja i običaji
Prema narodnim verovanjima, uoči Mitrovdana i Đurđevdana trebalo bi biti kod svoje kuće, jer ako neko nije kod kuće tih dana, smatra se da će tokom godine noćivati po tuđim kućama. Ovo je najvažniji mitrovdanski običaj. Takođe, na Mitrovdan se otpuštaju sluge kojima je istekao ugovor, a iznajmljuju se novi.
Veruje se da do Mitrovdana moraju biti završeni svi veliki poslovi na polju i drugi radovi na otvorenom, jer se smatra da nakon Mitrovdana zima može iznenada početi. Ako se neki posao ostavi za posle, smatra se da je loša sreća.
Mitrovdan je poznat i kao "hajdučki rastanak", jer su se hajduci tada povukli kod svojih jataka kako bi prezimili, a ponovo se sastajali na Đurđevdan sledeće godine. Odatle potiče narodna izreka: "Mitrovdanak – hajdučki rastanak, Đurđevdanak – hajdučki sastanak."
Ako 8. novembra pada sneg, veruje se da je Sveti Dimitrije došao na belom konju i da će snežni pokrivač ostati do aprila. Ako je oblačno, smatra se da će zima biti topla, dok vedro vreme znači da nas čeka oštra zima.
U Srbiji se veruje da na Mitrovdan nije dobro grditi malu decu, bez obzira na njihovu neposlušnost, jer će navodno tokom godine biti još nestašnija. U Šumadiji, seljaci na ovaj dan stavljaju belutak u svaki ugao sobe kako bi ih zaštitili od miševa. Žene ne diraju vreteno, češljeve i makaze, smatrajući da bi to moglo doneti lošu sreću.
Autor: Jovana Nerić
