Značaj i smisao hrama za život pojedinca, ali i zajednice, razumevao je naš narod veoma dobro kroz vekove i zato je gde god je išao i gde god se naseljavao najpre dizao hramove u slavu Božju.
Čak i onda kada se mukotrpno trudio da sebi stekne i obezbedi koricu hleba, kada nije imao ni najbolje mesto gde može svoju glavu skloniti, dizao je hram. I bilo je tako nekada, a danas je isto tako - poručio je patrijarh srpski Porfirije na osveštanju obnovljene Saborne crkve Svetog Dimitrija u Dalju, centralnog hrama Eparhije osečkopoljske i baranjske.
Bio je to centralni događaj njegove posete srpskom narodu ovih krajeva. Ona je počela u petak po podne, dolaskom u Dalj, u sedište Eparhije osečkopoljske i baranjske, gde ga je ispred Patrijaršijskog dvora dočekao episkop osečkopoljski i baranjski Heruvim sa arhijerejima, sveštenstvom, monaštvom i srpskim narodom. Patrijarh je prvo obišao staro zdanje letnje rezidencije patrijarha srpskih u Dalju koje je 1754. godine izgradio mitropolit Pavle Nenadović, a zatim se uputio u Osek, današnji Osijek, gde je osveštao novopodignuti Srpski dom, kulturni centar srpskog naroda izgrađen na mestu stare zadužbine Jovana i Jelisavete Lalošević iz 1897, a u Sabornom hramu Uspenja presvete Bogorodice je služio svečanu doksologiju.
- Blagosloven je ovaj kraj za sve ljude, za svakog čoveka, blagosloven je vekovima i za naš pravoslavni srpski narod koji je kao i svugde gde je dolazio i dokle je dosezao, kao početak i koren svog nastanjivanja i kao stablo i krunu i krošnju svoga života, podizao svetinje... Svetinje, gotovo po pravilu, kroz scile i haribde istorije prolaze iskušenja i stradanja zajedno sa svojim narodom ili - narod sa svojim svetinjama prolazi kroz scile i haribde iskušenja, ispita i stradanja... Krst nositi nama je suđeno, veli pesnik. Naravno da on, obraćajući se svome pravoslavnom srpskom narodu, najpre misli na svoj narod, međutim i svakom narodu i svakom čoveku krst nositi je suđeno u svakom momentu - poručio je patrijarh u besedi.
U subotu ujutro on je u Dalju služio svetu liturgiju sa činom osvećenja Sabornog hrama Svetog velikomučenika Dimitrija.
- Kao što kaže veliki Miloš Crnjanski, da ima seoba, ali da smrti i poraza nema, i mi kažemo da gde god da smo, dokle god ima hrama, dokle god ima liturgije, dokle god ima molitve, ima i nas - poručio je patrijarh Porfirije srpskom naordu koji se okupio na osveštanju obnovljene svetinje.
Patrijarhu su sasluživali episkopi osečkopoljski i baranjski Heruvim, bački Irinej, vranjski Pahomije, šumadijski Jovan, zvorničko-tuzlanski Fotije, niški Arsenije, dalmatinski Nikodim, kao i episkop mohački Damaskin, vikar episkopa bačkog.
SPCPatrijarh u hramu u Oseku
- Saborni hram Svetog velikomučenika Dimitrija jedan je od najvažnijih spomenika kulture našeg naroda ovoga kraja. Ovaj divni hram se svojom veličinom, a nadasve lepotom hrišćanske arhitekture koja dominira celim okolnim prostorom, izdvaja i neumorno svedoči o slavnoj istoriji naroda koji ga je gradio. Hram koji smo upravo osveštali srce je Eparhije osečkopoljske i baranjske, kroz njega se izgrađuju jedinstvo i sabornost ovdašnjeg naroda - besedio je episkop Heruvim, podsećajući da je istorijat sabornog hrama u Dalju jednako buran kao i istorija srpskog naroda u ovom kraju.
Prvobitna crkva je sagrađena od drveta 1715, a sledeće godine ju je osveštao mitropolit karlovački Vikentije Popović Hadžilović. Posle Velike seobe, kada je patrijarh Arsenije Šakabenta premestio svoje sedište u Osek, vladičanski dom u Dalju postao je letnja patrijaršijska rezidencija. Gradnja crkve od tvrdog materijala počela je 1756, a sadašnji hram je izgrađen 1799. i obnovljen 38 godina kasnije. Crkva je obnavljana i na početku i tridesetih godina 20. veka.
- Tokom Prvog svetskog rata sa crkve su otuđena zvona, dok je u Drugom svetskom ratu pretrpela velika razaranja kada je i skroz zatvorena 12. jula, na Petrovdan, 1941. godine od strane državnih tela Nezavisne Države Hrvatske. Tada su sa crkve otuđena četiri zvona, ikonostas je srušen i delimično uništen, riznica opljačkana. Sa crkve je otuđen i crep, zvonik je miniran, a delovi zidova srušeni. Posle Drugog svetskog rata pristupa se obnovi hrama. Osvećenje obnovljenog hrama izvršeno je na Mitrovdan, 8. novembra 1949. godine. Crkva je obnavljana u više navrata i u kasnijem razdoblju i svečano je osveštana 14. maja 1989. godine u vreme kad je na tronu Svetog Save bio blažene uspomene patrijarh srpski German... Vidimo iz ovog skromnog i kratkog prikaza njegove istorije kako je hram Svetog velikomučenika Dimitrija u Dalju stradao mnogo, baš kao što je stradao i narod koji ga je podizao, obnavljao i u njemu se Bogu molio. No, snaga Crkve Hristove upravo je u tome stradanju, jer stradanje je put ka vaskrsenju i potvrda istinskog puta spasenja - rekao je vladika Heruvim.
On je naglasio da Saborni hram vidi kao simbol jedinstva i temelj na kome bi trebalo izgrađivati prijateljski odnos srpskog i hrvatskog naroda, jer "duhovnost i kultura ne ugrožavaju nikoga, već nas spajaju i u svojoj različitosti nas bogate iskustvom i novim susretom sa sadašnjošću i budućnošću".
SRPSKI dom u Oseku izgrađen je na mestu zadužbine Jovana i Jelisavete Lalošević, velikih dobrotvora srpskog naroda. Posle upokojenja muža 1896, udovica Jelisaveta je obavestila Srpsku pravoslavnu crkvenu opštinu u Oseku o nameri da osnuje Zadužbinu Jovana Laloševića. Zadužbina je imala dva fonda, jedan za pobožne svrhe i drugi za stipendiranje srpskih učenika i studenata. Početkom 60-ih godina 20. veka hrvatska komunistička vlast oduzela je taj objekat Crkvenoj opštini koji je bio državno vlasništvo sve do 30. septembra 2009. kada je vraćen u vlasništvo Srpske pravoslavne crkvene opštine Osek.
KRAJEM 19. veka među Srbima u tadašnjem Oseku se javila ideja o izgradnji ustanove za sva srpska kulturna, sportska i zanatlijska društva. U tu svrhu Crkvena opština Osek je 1939. za milion dinara kupila zdanje hotela "Tomislav". Srpski dom je otvoren 22. septembra 1940, ali već 20. maja 1941. godine vlasti NDH donose zabranu o delovanju srpskih i jevrejskih društava. Srpski kulturni dom je opljačkan, a zatim predat nemačkim folksdojčerima. U savezničkom bombardovanju 1944. potpuno zgrada Srpskog doma je potpuno porušena, a po završetku rata, nove hrvatske vlasti oduzele su i njegovo zemljište.
Autor: Dubravka Bošković
