Od svog nastanka, šajkača je bila verni pratilac onih koji su na prvoj linij branili zemlju i narod,
Pored toga što je prepoznata kao srpska nacionalna kapa i sastavni deo narodne nošnje, šajkača u našem narodu ima duboku istorijsku i ratničku simboliku.
Sa njom na glavi, srpski vojnik je prošao kroz dva srpsko-turska rata (1876-1878), srpsko-bugarski rat (1885), Balkanske ratove (1912-1913) i Prvi svetski rat (1914-1918).
Nosio ju je po snegu, kiši, suncu, u svim vremenskim uslovima. U zavisnosti od godišnjeg doba, menjao je vrstu uniforme i obuću, ali kapu nikada. Šajkača je u svim vremenskim, ratnim i mirnodopskim uslovima krasila njegovu glavu.
Nakon toliko slavnih stranica savremene istorije koje je šajkača ispisala, logično se nameće pitanje, kako je ova kapa postala deo srpske vojničke uniforme?
Knez Milan Obrenović ostao je upamćen kao jedan od najvećih reformatora srpske vojske. Pored kadrovskih reformi, i vizuelni aspekt vojske je pretrpeo velike promene.
Njegovom uredbom iz 1870. godine, srpskoj uniformi (vojničkoj i žandarmerijskoj) pridodata je tzv. šajkaška kapa (službeni naziv), koja će vremenom steći popularnost pod skraćenim nazivom - šajkača. Ona je bila suro-plave boje, namenjena redovima i podoficirima.
Ustaljeno je i verovanje da je šajkača dobila naziv po ruskom nazivu za galeba (čajka), jer izgledom podseća na galeba u letu.
Nakon dinastijske promene u Srbiji, menja se i izgled vojske. Uredbom vrhovnog komandanta kralja Petra Prvog Karađorđevića, srpska vojska među prvima u Evropi uvodi uniformu sivo-maslinaste boje, koja će u budućnosti (p)ostati glavna asocijacija na šajkaču.
Pod takvom kapom, srpska vojska je u Balkanskim ratovima (1912-1913) osvetila Kosovo i upisala veličanstvene pobede na Kumanovu i Bregalnici. Samo godinu dana kasnije, šajkača je na srpskoj glavi izdržala najtežu buru u dotadašnjoj istoriji Srbije i čovečanstva - Prvi svetski rat. U planetarnom sukobu, šajkača je odnela pobedu nad trojnim neprijateljem, ispisavši najsjanije stranice vojne istorije na Ceru, Kolubari, Kajmakčalanu i Dobrom polju.
U posleratnom periodu nosili su je mnogi srpski domaćini, kao svedočanstvo učešća u oslobodilačkim ratovima (1912-1918), a vojska novoformirane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca ju je zadržala kao sastavni deo uniforme.
Po slomu države početkom Drugog svetskog rata, šajkača je bila prisutna i u partizanskom i u četničkom pokretu. Razlikovala se jedino po simbolima.
Poslednja zvanična upotreba ove kape u vojnim okvirima zabeležena je formiranjem Vojske Republike Srpske 1992. tokom građanskog rata u Bosni i Hercegovini. NJeni regruti nosili su šajkaču na ceremoniji polaganja zakletve. Po završetku rata 1995. godine, regruti su na svečanim ceremonijama šajkaču zamenili beretkom, noseći je sve do rasformiranja VRS 2006. godine.
Ono što je glavno obeležje šajkače kroz istoriju, jeste činjenica da se ni pred kim nije skidala, ni pred kraljem. Osim u jednoj situaciji - u crkvi, pred Bogom.
Autor:
