U svojstvu predsednika Programskog odbora za povratak posmrtnih ostataka vožda Đorđa Stratimirovića, prof. Tanasković sa nama razgovara povodom svečanosti otkrivanja spomenika voždu Đorđu Stratimiroviću u Sremskim Karlovcima 30. juna ove godine.

Prošle godine, posle dugih 113 godina od smrti vožda Đorđa Stratimirovića, ispunjena je njegova poslednja želja da mu posmrtni ostaci počivaju u Sremskim Karlovcima. Koliko je to, po Vašem mišljenju, bio važan događaj za našu državu i za kulturu sećanja na nacionalne heroje u našoj istoriji?

- Ispunjenje predsmrtne želje vožda Đorđa Stratimirovića, na koje se predugo čekalo, samo po sebi je pohvalan čin dostojanstvenog odnosa poštovanja prema jednoj velikoj i zaslužnoj ličnosti iz naše prošlosti, što svedoči da udarci koji su decenijama nanošeni kulturi pamćenja srpskog naroda ipak nisu uspeli da u njemu do kraja zatru svest o tome da bez samosvesnog oslonca na svetle istorijske pojave i primere ne može biti sigurnog kretanja u složenoj sadašnjosti i pouzdanog usmeravanja ka neizvesnoj budućnosti. Povratak vožda Stratimirovića među Srbe posebno je značajan u vremenu kad je, kao i u njegovo doba, sveukupno srpstvo izloženo opakim izazovima, ne samo spoljnim, već i unutrašnjim, što se, pored ostalog, u javnom govoru ogleda i u orkestriranom otporu spomeničkom obnavljanju kulture pamćenja srpskog naroda, za šta se mahom arogantno i apodiktički, bez spremnosti za argumentovanu diskusiju, navode stručni, estetički, pa i tobože civilizacijski razlozi.

Da li su, po Vašem mišljenju, život i delo vožda Đorđa Stratimirovića bili dokaz da lična žrtva i odricanje, motivisani ljubavlju prema svom narodu, otadžbini i veri, čak i u skoro nemogućim uslovima, uvek na kraju donesu plodonosne rezultate?

- Svakako! U Vašem pitanju, koje je zapravo konstatacija, važan je prilog „na kraju“. Jer, vožd Đorđe Stratimirović je u svom poletnom revnovanju za srpsku stvar u košmarnim uslovima revolucionarnih 1848. i 1849. godine nailazio na žestoko suprotstavljanje moćnih aktera unutar, uslovno rečeno, srpskog nacionalnog fronta, pa je čak doživeo i lični poraz. Ali, kako se jednom izrazio mudri Vladeta Jerotić, „samo dela ljubavi ostaju“.

Koliki i kakav je istorijski značaj Srpske Vojvodine za očuvanje i razvoj duhovnosti, kulture i državotvorne svesti srpskog naroda? 

- Nesumnjivo bi mogao biti veliki, kad bi se na najširem planu o njoj dovoljno znalo, osobito među mladima. Zato je, pored ostalog, važno i da se povratak vožda Đorđa Stratimirovića na odgovarajući i primeren način medijski proprati i njegov smisao stručno obrazloži u terminima trajne aktualnosti ideja i motiva koji su vožda i njegove saborce, čak i one sa kojima se nije u svemu slagao, sred bura jednog velikog carstva u previranju, pokretali da se bore za pravnu zaštitu i očuvanje srpskog identiteta u Vojvodini. Voždu i njegovoj ulozi moralo bi biti posvećeno i više prostora u udžbenicima istorije, uz didaktički i vaspitno dobro osmišljena tumačenja koja bi razumevanje njegove misije projektovala ka onome što je u njoj trajno poučno i podsticajno. U svetlu tog dalekosežnog vizionarstva i mudrosti mladima treba ukazati i na veličinu činjenice da je svečanosti pohranjivanja posmrtnih ostataka vožda Stratimirovića u Sremskim Karlovcima prisustvovao i gospodin Ištvan Pastor, najugledniji mađarski političar u Srbiji, a vožd je, podsetimo se, uspešno ratovao baš protiv Mađara. Ima simbolike i u tome što je litija sa kovčegom prolazila ulicom patrijarha Rajačića, sa kojim se Stratimirović za života nikada nije istinski pomirio. Istorija najčešće to nije, ali za mudre, dalekovide i odgovorne zaista može biti učiteljica života, a ne njegova tamničarka, kako prečesto biva...

Kako Vi, kao jedan od naših najboljih poznavalaca političkih prilika u Bosni i Hercegovini, ocenjujete današnju poziciju Republike Srpske u kontekstu unutrašnjih i spoljnih pritisaka kojima je ona, čini se, iz godine u godinu sve intenzivnije izložena?

- Sa izbijanjem i zaoštravanjem ukrajinske krize pojačali su se pritisci čiji je cilj „disciplinovanje“ Republike Srpske, koja se pre izvesnog vremena konkretnim političkim odlukama i pravnim sredstvima odlučno suprotstavila puzajućoj reviziji odredaba Dejtonskog sporazuma, kroz oduzimanje nadležnosti koje po njegovom tekstu pripadaju entitetima, odnosno ne pripadaju zajedničkim organima vlasti u Sarajevu, relativizovanje, do odbacivanja, pojma konstitutivnosti triju naroda i postepeno centralizovanje države. Važan momenat jeste i nezadovoljstvo većine Hrvata svojim sadašnjim položajem, tako da u tom pogledu RS nije usamljena. Nelegalno postavljeni visoki predstavnik međunarodne zajednice Kristijan Šmit posegao je čak i za dugo nekorišćenim „bonskim ovlašćenjima“, a pojačan je i vojni kontingent EUFOR-a u BiH. Ipak, Republika Srpska za sada uspeva da se srazmerno uspešno odupre rastućim pritiscima, a srpski član tročlanog Predsedništva BiH Milorad Dodik, uprkos nametnutim sankcijskim ograničenjima, uspeva da ostvari međunarodne kontakte. Bio je u Briselu, posetio Erdogana, stigao i do Putina... U pitanju su velike igre svetskih moćnika, što malim akterima u međunarodnoj areni bitno ograničava manevarski prostor, a Republika Srpska formalno i nije država, tako da ne raspolaže punim spoljnopolitičkim kapacitetom, što bošnjački i tzv. „probosanski“ političari i funkcioneri grubo zloupotrebljavaju, „kidnapujući“ pravo predstavljanja čitave dejtonske BiH na međunarodnom planu. Ipak, nije sve sasvim crno. Velike krize po pravilu stvaraju nove, protivrečne dinamike, pa samim tim i nove šanse za one kojima, kako sada izgleda, loše ide i još gore im se piše. Po mom osećanju, najveća opasnost koja se nadvija nad Republiku Srpsku koja ne može nestati, kako neki zloguko predviđaju, nisu koncentrisani pritisci spolja, već zabrinjavajuće odsustvo unutrašnjeg političkog jedinstva u suočavanju sa njima.

Srpska pravoslavna crkva je danas, reklo bi se, jedina preostala pansrpska institucija koja je u stanju da drži na okupu naš narod u svim delovima sveta. Koliki je njen značaj danas za naš narod i državu, kakav ugled ima u pravoslavnom svetu i sa kakvim pritiscima i izazovima se suočava?

- O njenom objedinjujućem, sabornom duhovnom i nacionalnom potencijalu najrečitije govore usredsređeni nasrtaji na Srpsku pravoslavnu crkvu, koji u kontinuitetu već poduže traju sa svih, spoljašnjih i unutrašnjih frontova kojima je cilj da naruše jedinstvo i osujete državotvorne snage srpskoga naroda. Na opštem planu, nastojanja da se SPC predstavi kao retrogradna institucija protivna svemu onome što se prikazuje kao civilizacijski napredak deo je šire antipravoslavne kampanje koju vode globalistički centri moći na Zapadu, jer je pravoslavlje nepremostiva prepreka projektu dokidanja svih tradicionalnih vrednosti na kojima korenito počiva identitet onih nacija koje pripadaju pravoslavnom duhovnom i kulturnom krugu. Uostalom, Evropski parlament je nedavno usvojio jednu rezoluciju u kojoj se izričito izražava zabrinutost zbog „pokušaja pravoslavne crkve u zemljama kao što su Srbija, Crna Gora i Bosna i Hercegovina, posebno u entitetu Republika Srpska, da promoviše Rusiju kao zaštitnicu tradicionalnih porodičnih vrednosti i ojača odnose između države i crkve”. Karakteristično je da se govori o „pravoslavnoj crkvi“, kao da ih u pomenutim državama i entitetu RS ima više, dok se u javnom diskursu u BiH, Crnoj Gori i u još nekim sredinama SPC sve češće tendenciozno naziva „Crkva Srbije“, čime se, s jedne strane želi ukazati na njenu grešnu vezu sa (sekularnom) državom, a sa druge ograničiti kanonska jurisdikcija samo na teritoriju Srbije, što, pored apetita jugoslovenske „razbraće“, pogoduje i fanariotskoj „papističkoj“ tezi o nadležnosti Vaseljenske patrijaršije nad pravoslavnim crkvama u državama nastalim raspadom Jugoslavije, na koju se odnosio carigradski tomos o autokefalnosti izdat SPC 1922. godine. Kad se razmatraju položaj i delovanje SPC, o ovom složenom svepravoslavnom kontekstu neizostavno se mora voditi računa.

Očekuje se novi dolazak turskog predsednika Redžepa Tajipa Erdogana u Srbiju. Bili ste ambasador u toj zemlji, govorite njihov jezik i najbolji ste poznavalac njihove istorije i kulture u domaćoj akademskoj zajednici. Koliki je značaj ove posete u kontekstu tektonskih geopolitičkih promena uzrokovanih ukrajinskom krizom, ali i daljeg unapređenja srpsko-turskih odnosa?

- Srećom, u nas se tokom poslednjih desetak godina, recimo u Institutu za evropske studije, ali i u nekim drugim naučnim ustanovama, formiralo više veoma kompetentnih mlađih poznavalaca, uslovno rečeno, savremene turske problematike, što ranije nije bio slučaj. Svaka poseta Srbiji turskog predsednika Erdogana, jednog od najagilnijih svetskih državnika u sadašnjim velikim lomovima međunarodnog poretka, značajna je i korisna. Njome se, pored ostalog, kida obruč izolovanosti koji se želi stvoriti oko Srbije zbog njenog neuklapanja u američko-evropski antiruski front, a u čemu, čak i više od Brisela, prednjače oni susedi ( Bošnjaci u BiH, montenegristički suverenisti, Albanci na KiM...) koji nezapamćeno zaoštravanje u vezi sa zbivanjima u Ukrajini nastoje da iskoriste za konačni obračun sa Beogradom, odnosno realizovanje svojih ambicija na štetu Srba i Srbije. Bez obzira na nepromenljivost svojih strategijskih ciljeva na Balkanu, Turska danas objektivno vodi promišljenu i izbalansiranu politiku prema realnostima bivšeg jugoslovenskog i šireg regionalnog prostora, jer shvata da jedino tako u odnosima sa velikim partnerima može odigrati ulogu samostalnog činioca na međunarodnoj sceni i izboriti se za što uticajniju poziciju u svetskom poretku koji doživljava burnu metamorfozu.

Posle knjige ,,Neoosmanizam – povratak Turske na Balkan“, domaću čitalačku publiku obradovali ste novom knjigom pod nazivom ,,Pusto tursko“, već prevedenom na engleski, koja dobrim delom govori o srpsko-turskim odnosima kroz istoriju i danas. Koliko znamo, odnosno ne znamo o Turskoj i Turcima, s obzirom na to da su nas istorijske prilike vekovima držale na okupu i obrnuto, koliko oni znaju, odnosno ne znaju o nama?

- U načelu, niko ni o kome ne zna dovoljno, čak i ako je uveren da zna, pogotovo na nivou kolektivnih predstava koje su, razumljivo, znatnim delom zasnovane na predubeđenjima ( mislim da je to u slučaju naše percepcije turskog fenomena tačnije određenje od često korišćenog „predrasude“). Predubeđenja su se uobličavala i slegala tokom viševekovne srpske interakcije sa Osmanlijama i Turcima, a nije tajna da taj međuodnos u osnovnim odrednicama nije bio prijateljski. Sa druge strane, realan saživot, i kad je u temelju nije skladan, neminovno stvara određene sinkretičke kulturne vrednosti i obrasce, što nam je donelo elemente integralnog orijentalizma, kao obeležja, a ja bih rekao i odlike našeg kulturnog identiteta i mentaliteta. Obično se kaže da je Srbija između Zapada i Istoka, a ja verujem da je ispravnije i u svakom pogledu civilizacijski produktivnije reći da nosimo Zapad i Istok u sebi, što, ako se neopterećeno i harmonično racionalizuje, predstavlja bogatstvo i komparativnu prednost u evropskim koordinatama koje, s razlogom, smatramo legitimno svojim. Zahvaljujući nizu faktora, Srbi i Turci se u novije vreme na različite načine više sreću i uzajamno bolje upoznaju, što je svakako pozitivno, pod uslovom da ne povede ka ushićenom i nekritičkom relativizovanju i onoga što se, kao transistorijski potvrđene razlikovne konstante, ne bi smelo relativizovati.