Priča o čuvanju matičnih ćelija iz pupčane vrpce ne prestaje da intrigira javnost. Nakon što se u Crnoj Gori nedavno dogodilo da se ugasi kompanija kojoj je povjereno na čuvanje 2.000 uzoraka, pojavilo se bezbroj razloga za i protiv uzimanja uzoraka ćelija iz pupčanika.
Profesorka dr Nadežda Basara je još 2012. godine, upozorila da je primena ovih ćelija već tada izgubila na značaju.
– Matične ćelije iz pupčane vrpce se čuvaju na temperaturi od ispod -140°C u gasnoj fazi tečnog azota i mogu se čuvati preko pet godina. Međutim, indikacija za čuvanje matičnih ćelija iz pupčane vrpce praktično ne postoji. Čuvanje matičnih ćelija iz pupčane vrpce, postala je "moda" u Crnoj Gori i Srbiji, što mi uopšte nije jasno, jer je njihova kasnija upotreba nejasna. Predlažem mladim parovima, koji žele da ostave matične ćelije iz pupčane vrpce da se prethodno informišu i ne bacaju pare. Izuzetak bi mogli da budu samo slučajevi gde u porodici postoji više slučajeva leukemija i limfoma ali čak i to nije indikacija. U svetu postoje milioni registrovanih potencijalnih davalaca, tako da je primena matičnih ćelija iz pupčane vrpce izgubila na značaju - objasnila je tada za "Dan" prof. dr med. Nada Basara, jedna od najpriznatijih hematologa, onkologa, kliničkih farmakologa i transplantatora matičnih ćelija na svetu.
Od matičnih ćelija iz sopstvene pupčane vrpce, saopštila je u tom trenutku dr Basara, nijedan bolesnik u Evropi nije bio transplantiran.
– Primena u svrhe regenerativne medicine su nepotrebne, jer u slučaju da na primer matične ćelije treba da se primene za regeneraciju hrskavice kolena, mogu lako da se uzmu iz koštne srži, a ne iz nekog tanka gde stoje već 20 godina – rekla je ona.
Profesorica Basara je kroz brojne intervuje date medijima u regionu apelovala na porodilje opominjući ih da je to bacanje para. Poručivala je roditeljima da ukoliko baš žele da to urade za svoje dete, da onda postanu donator matičnih ćelija, a zašta ne moraju da daju ni krv, već samo razmaz sluzokože usne duplje, koji ne košta ništa. Uzorak bi se čuvao u jedinstvenom svetskom registru potencijalnih donora. Tako da bi u budućnosti preko 90 odsto pacijenata moglo da se leči koristeći identične matične ćelije od nesrodnog donora iz svetske banke podataka.
Ona je objasnila da se matične ćelije iz pupčane vrpce mogu ostaviti za budući transplantat, ali je njihov broj tako mali da samo deca ili odrasle osobe koje su lakše od 60 kg mogu da se transplantiraju, i to obično se najčešće uzimaju dva preparata iz različitih, ali sličnih pupčanih vrpci. Takođe je u nekoliko navrata isticala da nije istina da se matične ćelije pupčanika koriste za lečenje autizma, paralize, dijabetesa, multiple skleroze... tj. za oblast regenerativne medicine.
U dugogodišnjoj medicinsko-naučnoj praksi u Nemačkoj dr Nada Basara je samo kod dva pacijenta transplantirala ove ćelije i oba su imala puno komplikacija.
Kako je pojasnila, prvi slučaj deteta je transplantiran 1988. u Parizu, a transplantat je stigao iz Njujork banke jer dete nije imalo drugog donora. Od kolege prof. dr Roha Vandersona, koji je bio zadužen od Svetske zdravstvene federacije za statistiku, dr Nada je dobila poražavajući podatak da je svega dvoje dece iz cijelog sveta uspješno transplantirano sopstvenim matičnim ćelijama dobijenim iz krvi pupčane vrpce.
Matične ćelije se daju da bi zamijenile bolesne matične ćelije i omogućile stvaranje novih zdravih krvnih ćelija. To se radi transplantacijom matičnih ćelija kao jedino naučno dokazanom metodom.
– Matične ćelije su najmoćnije ćelije u našem organizmu i razlikuju se od svih ostalih ćelija po tome što se samoobnavljaju. Prilikom deobe, jedna ćelija se vraća u dio koštane srži gde se nalaze matične ćelije, a druga nastavlja da proliferiše tj. da se umnožava i diferencira tj. stvara zrelije ćelije od kojih na kraju postaju naša bela krvna zrnca (leukociti), crvena krvna zrnca (eritrociti) i krvne pločice (trombociti). Te tri osobine, samoobnavljanje, proliferacija i diferencijacija, koje su pod kontrolom, karakterišu naše matične ćelije. Normalne matične ćelije se ne nalaze samo u našoj koštanoj srži, krvi i pupčanoj vrpci već i u koži i jetri. Kada dođe do mutacije jedne od matičnih ćelija, nastaje leukemijska matična ćelija koja ne podliježe nikakvoj kontroli i dovodi do nastajanja akutne leukemije. U zadnjih nekoliko godina, potvrđeno je postojanje i tumorskih matičnih ćelija kod solidnih tumora – rekla je dr Basara.
Ona je objasnila da se leukemijom ne razbole sve matične ćelije, nego samo jedan dio njih.
Diferencijacije i umnožavanja ćelija veoma skupo
– Proces diferencijacije i umnožavanja matičnih ćelija iz pupčanika je strašno skup, kao i logistika, da je neki put ukupni iznos veći od kupovine gotovog transplantata od nesrodnog ili srodnog donora. Uz to, nemate nikakvu sigurnost da će se sve te ćelije održati na -150°, a studije su pokazale, da za vrijeme umnožavanja ćelija invitro, dolazi do genetskih promjena i mutacija ćelija. Ta vrsta transplantacije se i dalje radi u zemljama sa stanovništvom nižeg rasta, ali sve manje. U Njemačkoj se, na primjer, skoro uopšte ne radi, iz vrlo prostog razloga: za preko 85 odsto pacijenata se u današnje vrijeme može naći donator u svjetskoj bazi podataka od 30 miliona potencijalnih donatora, a u ostalih 15 odsto slučajeva donor je iz porodice, haploidentičan (majka, otac, sestra, brat), i ta vrsta transplantacije je u ogromnom usponu u cijelom svijetu – objašnjava dr Basara.
– Posle primene citostatske terapije 80 odsto bolesnika sa leukemijom postigne tzv. kompletnu remisiju i nema znakove bolesti, što potvrđuje da normalne matične ćelije i dalje postoje. Međutim, te leukemijske matične ćelije imaju neverovatnu sposobnost da se „sakriju” u koštnoj srži i izbegnu štetno delovanje citostatika, tako da ostaju prikrivene i mogu posle završene terapije, da se ponovo pojave i izazovu tzv. recidiv bolesti. Nastojanja naučnika širom sveta su da se sve te leukemijske matične ćelije ubiju i na taj način spreči recidiv. Jedina metoda koja sigurno ubija leukemijske matične ćelije je kombinovana citostatska i zračna terapija i transplantacija sa novim, zdravim matičnim ćelijama od donatora i zbog toga su rezultati lečenja transplantacijom najbolji – navodi istaknuti hematolog dr Basara.
Transplantacijom se leče sve visokorizične akutne mijeloidne i limfoblastne leukemije, dodala je doktorka, kao i visokorizične hronične limfocitne leukemije i hronične mijeloidne leukemije koje se ne leče inhibitorima tirozinkinaze ili su rezistentne na iste.
– Klasifikacija podgrupa je najvažniji dio dijagnostike ovih bolesti i kod nas se ne rade. Zbog toga je izuzetno važno da se bolesnici, posebno oni mlađi od 60 godina, odmah po postavljanju ovih dijagnoza jave kako bi što pre bolest mogla da se klasifikuje i donese odluka o daljoj terapiji – kaže ona.
Prema njenim riečima ciljana terapija je budućnost medicine, pre svega hematologije i onkologije.
Foto: TV Pink Printscreen
– Primena ciljane terapije kod akutne promijelocitne leukemije je dovela do izlječenja od 85 odsto kod bolesnika sa ovom leukemijom, kod hronične mijeloidne leukemije je primjena inhibitora tirozin kinaze dovela do izlječenja u 90 odsto bolesnika, tako da se transplantacija kod tih bolesti radi samo u izuzetnim slučajevima. Još mnogo važnija primjena tzv. ciljane terapije je kod mnogobrojnih tumora kao što su karcinomi pluća, karcinom dojke, karcinom bubrega, karcinomi želuca, debelog crijeva, pankreasa i jetre. Rezultati su kod svih ovih malignih bolesti postali u zadnjih nekoliko godina mnogo bolji zahvaljujući savremenoj ciljanoj terapiji. Lista tih novih ljekova je dugačka, ali u Evropi se svake godine registruje najmanje dva nova preparata iz grupe „ciljane” terapije – rekla je dr Basara.
Ona je dodala da se matične ćelije mogu sačuvati na niskim temperaturama ispod -140°C u gasnoj fazi tečnog azota više godina.
– Već sam više puta transplantirala pacijente sa sopstvenim matičnim ćelijama (tzv. autologa transplantacija) koje su bile stare preko pet godina. Prethodno je neophodno provjeriti njihov vitalitet, što se radi iz proba koje se u isto vreme i pod istim uslovima sa matičnim ćelijama zamrznu. U Njemačkoj se, pre svega zbog velikog broja registrovanih donatora, transplantacija matičnim ćelija iz pupčane vrpce kod odraslih bolesnika jako retko radi. Recimo, u 2011, od 2.900 transplantacija samo kod 24 bolesnika primijenjena je krv iz pupčane vrpce nesrodnog davaoca. Od matičnih ćelija iz sopstvene pupčane vrpce nije dosad nijedan bolesnik u Evropi transplantiran – kazala je dr Basara u intervjuu publikovanom pre sedam godina.
Ona je poručila da donatori matičnih ćelija mogu da budu sve zdrave osobe starije od 18, a mlađe od 50 godina. Ukoliko se radi o braći ili sestrama bolesnika, donatori mogu da budu i stariji od 50 godina ukoliko su zdravi.
Uspeh u brojkama
Prof. dr. med. Nadežda Basara je jedna od najpriznatijih hematologa, onkologa, kliničkih farmakologa i transplantatora matičnih ćelija na svijetu. Crnogorka po ocu, šef je ljekarima interne medicine na nastavnoj bolnici Univerziteta u Kielu u Njemačkoj, ispituje studente kao predsednik komisija na završnom ispitu iz medicine na Univerzitetu u Kielu, mentor je doktorantima i ispituje ljekare na specijalističkom ispitu iz hemato/onkologije (u Njemačkoj su hematologija i onkologija spojene u jednu specijalizaciju). Gostujući je profesor na Medicinskim fakultetima u Beogradu i Nišu. Objavila je 122 naučna rada iz medicine u najviše vrednovanim svjetskim naučnim časopisima. Ti njeni naučni radovi su blizu 5.000 puta citirani od strane drugih svjetskih naučnika. Uža specijanost su joj matične ćelije i njihova transplantacija. Uspješnost preživljavanja, od 2012. do danas, pacijenata dvije godine poslije transplantacije matičnih ćelija je najviša na svijetu, čak 87 odsto. Obavila je od 1997. ukupno (alogenih i autologih) 2.200 transplantacija. Izuzetno je uspješna u liječenju svih malignih i nemalignih bolesti i dosad je liječila preko 10.000 onkoloških i hematoloških pacijenata.
